Τετάρτη, 16 Απριλίου 2025
Η Ανακοίνωση «Ένωση Δεξιοτήτων» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που δημοσιεύτηκε στις 5 Μαρτίου 2025, προβάλλεται ως στρατηγική απάντηση σε αυτό που περιγράφεται ολοένα και συχνότερα ως πολυδιάστατη κρίση δεξιοτήτων, σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον αυξανόμενης αβεβαιότητας, γεωπολιτικών εντάσεων, τεχνολογικών και περιβαλλοντικών μετασχηματισμών, αλλά και εντεινόμενων κοινωνικών ανισοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Ε., μέσω της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας, φαίνεται να δίνει έμφαση κυρίως στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, προσεγγίζοντας τις πολιτικές εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης μέσα από το πρίσμα της εναρμόνισης των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις προτεραιότητες της οικονομίας, σε περιβάλλον οξυμένου διεθνούς ανταγωνισμού.
Η παρούσα μελέτη εξετάζει κριτικά τους περιορισμούς της εν λόγω στρατηγικής, εστιάζοντας στην έμφαση που αποδίδεται στην οικονομική λειτουργία της εκπαίδευσης, συχνά εις βάρος της συμβολής της στην καλλιέργεια του κριτικού στοχασμού, την κοινωνική ένταξη και την ενίσχυση της δημοκρατικής συμμετοχής. Η πρωτοβουλία εστιάζει πρωτίστως στην έννοια της ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου, ως επενδυτική διαδικασία, προωθώντας τη στενή συσχέτιση των δεξιοτήτων μονομερώς με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, οι πολιτικές δεξιοτήτων εντάσσονται στο ευρύτερο στρατηγικό αφήγημα της Ε.Ε. για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, ενισχύοντας την αντίληψη ότι η δια βίου μάθηση και η συνεχής ανάπτυξη δεξιοτήτων αποτελούν κρίσιμους μοχλούς παραγωγικότητας και καινοτομίας. Όμως, το τεχνοκρατικό και εργαλειακό πρίσμα που διατρέχει τη συγκρότηση των πολιτικών δεξιοτήτων της Ε.Ε., παρ’ όλες τις ρητορικές περί κοινωνικής δικαιοσύνης, ενδέχεται να ενισχύσει τις υφιστάμενες κοινωνικές ανισότητες, ιδίως όταν αγνοούνται οι διαφοροποιημένες ανάγκες και τα ιδιαίτερα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά των κρατών-μελών και των επιμέρους κοινωνικών ομάδων.
Η μελέτη αναδεικνύει ότι η «Ένωση Δεξιοτήτων» αποτελεί ταυτόχρονα συνέχεια και μετεξέλιξη προηγούμενων πολιτικών της Ε.Ε., εισάγοντας νέες συγκεντρωτικές μορφές διακυβέρνησης οι οποίες ενδέχεται να εδραιώσουν περαιτέρω τη σύνδεση της εκπαίδευσης με τις μακροοικονομικές στρατηγικές καθώς και τον συγχρονισμό των εθνικών πολιτικών σε μία κοινή ευρωπαϊκή κατεύθυνση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το καίριο ερώτημα είναι κατά πόσο η συγκεκριμένη πολιτική μπορεί να επανανοηματοδοτηθεί, ώστε να εξυπηρετεί όχι μόνο την ανταγωνιστικότητα, αλλά και τις συλλογικές κοινωνικές ανάγκες, τη δημοκρατική ευημερία, την μείωση των ανισοτήτων και την ατομική αυτοπραγμάτωση. Εν κατακλείδι, η παρούσα μελέτη επιχειρεί να τονίσει την ανάγκη για μια νέα, ολιστική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση των πολιτικών δεξιοτήτων, η οποία να ενσωματώνει τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της δημοκρατίας. Η εκπαίδευση δεν μπορεί να περιορίζεται σε έναν εργαλειακό ρόλο· οφείλει να παραμείνει, όπως έγραφε ο Paulo Freire, μια πράξη ελευθερίας, που προάγει την ενεργή συμμετοχή και την ουσιαστική κοινωνική πρόοδο.
