Πέμπτη, 23 Ιανουαρίου 2020
Το παρόν κείμενο συνιστά μια προσπάθεια ενημέρωσης σχετικά με την ανάδειξη και πλαισίωση του ρόλου των άτυπων φροντιστών/τριών καθώς και την κατοχύρωση βασικών δικαιωμάτων τους, προκειμένου για την εξισορρόπηση της προσωπικής και επαγγελματικής τους ζωής, με έμφαση στην προστασία των εργαζομένων φροντιστών/τριών από διακρίσεις ή/και απόλυση, λόγω της άσκησης των καθηκόντων αυτών.
Αφορμή υπήρξε η σχετική Οδηγία (ΕΕ) 2019/1158 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 20ής Ιουνίου 2019 σχετικά με την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους γονείς και τους φροντιστές και την κατάργηση της οδηγίας 2010/18/ΕΕ του Συμβουλίου, με την οποία τα κράτη μέλη καλούνται να συμμορφωθούν έως τις 2 Αυγούστου 2022.
Το ζήτημα των «υπηρεσιών φροντίδας» (ως υπηρεσίες φροντίδας θα πρέπει να ορίζονται όσες συμπεριλαμβάνουν την παιδική και την προσχολική φροντίδα, τη φροντίδα για τους ηλικιωμένους και τη φροντίδα για τα άτομα με αναπηρίες) και ειδικότερα της «άτυπης φροντίδας», αναδεικνύεται σε υψηλής σημασίας, λαμβάνοντας υπ’όψιν, ιδιαίτερα σε επίπεδο Ευρώπης, τη συνεχή γήρανση του πληθυσμού, γεγονός που σε συνδυασμό με την πίεση που υφίστανται οι δημόσιες δαπάνες σε κάποιες χώρες αλλά και το ότι ήδη το 80% του συνόλου της φροντίδας στην ΕΕ παρέχεται από (μη αμειβόμενους) άτυπους φροντιστές καθιστά και μελλοντικά την «άτυπη φροντίδα» ολοένα και πιο σημαντική.
Το ζήτημα των «υπηρεσιών φροντίδας» παρουσιάζει διαστάσεις που το καθιστούν επίσης ιδιαίτερα πολυεπίπεδο ως προς τις επιπτώσεις του, εξετάζοντάς το υπό το πρίσμα μεταβλητών όπως το φύλο και η ηλικία μεταξύ άλλων, γεγονός που αυξάνει τη σημασία ανάδειξής του έτι περισσότερο.
Δε μπορεί επομένως να παραβλεφθεί ότι το 75% των μη αμειβόμενων άτυπων φροντιστών είναι γυναίκες, γεγονός που, αν ιδωθεί συνδυαστικά με το ότι οι γυναίκες εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης σε ποσοστό 27,4 %, προκειμένου να φροντίζουν τα παιδιά ή τους ενηλίκους με ανάγκες φροντίδας, με το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών να είναι μόλις 4,6 %, αναδεικνύει τον ρόλο που διαδραματίζει ο παράγοντας των «υπηρεσιών φροντίδας» στη επίταση των διακρίσεων μεταξύ γυναικών και ανδρών στον χώρο εργασίας και σε ό,τι αυτό συνεπάγεται (έμφυλο μισθολογικό και συνταξιοδοτικό χάσμα, “θηλυκοποίηση” της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού κ.ά.).
Ανησυχητικό είναι επίσης και το ότι στην προαναφερόμενη διαπίστωση πως το 80% του συνόλου της φροντίδας στην ΕΕ παρέχεται από (μη αμειβόμενους) άτυπους φροντιστές περιλαμβάνονται και νεαροί φροντιστές (κάτω των 17 ετών), με τις ανάλογες επιπτώσεις που οι ευθύνες φροντίδας μπορεί να έχουν σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία και γενικότερα η διαβίωσή τους.
Έχει επίσης διαπιστωθεί στους/στις άτυπους/ες φροντιστές/τριες, εκτός από δυσκολίες να παραμείνουν στο αγορά εργασίας και αυξημένος κίνδυνος φτώχειας, σύνοδες καταστάσεις όπως άγχος, κατάθλιψη, εξάντληση και απομόνωση στην προσπάθειά τους να αντισταθμίσουν τις ευθύνες παροχής φροντίδας με τον ελεύθερο χρόνο τους (Pedro Perista (2019). A new formal status for informal carers in Portugal, ESPN Flash Report 2019/55, European Social Policy Network (ESPN), Brussels: European Commission).
Υπάρχει επίσης ανάγκη εξέτασης του θέματος υπό το πρίσμα των εξειδικευμένων αναγκών που δύνανται να παρουσιάζουν διαφορετικοί τύποι οικογενειών (μονογονεϊκές, με εργαζομένους μερικής απασχόλησης, αυτοαπασχολουμένους ή σε εργασία με βάρδιες κ.ά.).
Εν τέλει, η εξέταση και ρύθμιση του ζητήματος των «υπηρεσιών φροντίδας» και ειδικότερα της «άτυπης φροντίδας» οφείλουν να κινηθούν με γνώμονα το ότι οι επιλογές συνδυασμού εργασίας και ευθυνών φροντίδας δε θα πρέπει να εμποδίζουν αρνητικά τα κοινωνικά και τα οικονομικά οφέλη, συμπεριλαμβανομένων του μισθού και της σύνταξης.
Να σημειωθεί συμπληρωματικά πως ο χειρισμός του ζητήματος της επέκτασης δικαιωμάτων αδειών και ευέλικτων ρυθμίσεων εργασίας για λόγους φροντίδας δύναται να παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον χώρο των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, αφού σύμφωνα με τη σχετική προαναφερόμενη Οδηγία: «Οι πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), όπως ορίζονται στο παράρτημα της σύστασης 2003/361/ΕΚ της Επιτροπής ( 13), που αντιπροσωπεύουν τη μεγάλη πλειονότητα των επιχειρήσεων στην Ένωση, μπορεί να έχουν περιορισμένους οικονομικούς, τεχνικούς και ανθρώπινους πόρους. Κατά την εφαρμογή της παρούσας οδηγίας, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποφεύγουν την επιβολή διοικητικών, οικονομικών ή νομικών υποχρεώσεων κατά τρόπο που θα αποτελούσε αντικίνητρο για τη δημιουργία και ανάπτυξη των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ή υπερβολική επιβάρυνση για τους εργοδότες. Ως εκ τούτου, τα κράτη μέλη καλούνται να αξιολογήσουν εμπεριστατωμένα τον αντίκτυπο των εκτελεστικών μέτρων στις ΜΜΕ, ώστε να διασφαλιστεί η ίση μεταχείριση όλων των εργαζομένων, η μη δυσανάλογη επιβάρυνση των ΜΜΕ από τα μέτρα, ειδικότερα των πολύ μικρών επιχειρήσεων, και να αποφευχθεί κάθε περιττή διοικητική επιβάρυνση. Ενθαρρύνονται τα κράτη μέλη να παρέχουν κίνητρα, καθοδήγηση και συμβουλές στις ΜΜΕ ώστε να τις βοηθούν να εκπληρώνουν τις κατά την παρούσα οδηγία υποχρεώσεις τους».
Η περίπτωση της Πορτογαλίας, όπου τον Σεπτέμβριο του 2019 εγκρίθηκε ένα νέο επίσημο καθεστώς για τους/τις άτυπους/ες φροντιστές/τριες, δύναται να αποτελέσει παράδειγμα καλής πρακτικής στη διαχείριση του συγκεκριμένου ζητήματος και στη χώρα μας, λαμβάνοντας υπ’όψιν ότι το κοινωνικό – οικονομικό προφίλ της Πορτογαλίας παρουσιάζει, σε αρκετά σημεία, ομοιότητες με την ελληνική περίπτωση.
Βιβλιογραφική αναφορά:
- Pedro Perista (2019). A new formal status for informal carers in Portugal, ESPN Flash Report 2019/55, European Social Policy Network (ESPN), Brussels: European Commission
- Pedro Perista (2019). Ένα νέο επίσημο καθεστώς για άτυπους/ες φροντιστές/τριες στην Πορτογαλία, ESPN Flash Report 2019/55, μτφρ Ι. Προφύρη, European Social Policy Network (ESPN), Αθήνα: ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, σσ. 3
Το παραδοτέο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Θεσμική, ερευνητική και επιχειρησιακή ενδυνάμωση της ΓΣΕΒΕΕ» με κωδικό ΟΠΣ 5001290. Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού Εκπαίδευση και Δία Βίου Μάθηση 2014-2020».
